مالیات بر درآمد چیست؟ انواع مالیات بر درآمد

مالیات بر درآمد چیست؟

مالیات بر درآمد به عنوان یکی از مهمترین منابع درآمدی دولت، از درآمدهای شخصی و حقوقی کسب شده در سال مالی پرداخت می‌شود. در ایران، این مالیات بر اساس قانون مالیات مستقیم و به صورت مستقیم از درآمد فرد کسر می‌گردد.

بر اساس قانون جاری، “درآمدهای مشمول مالیات بر درآمد شامل درآمدهای نفقه ای، حقوق و دستمزد، اجاره، سود سهام، سایر درآمدهای غیرحقوقی و … است.” در نتیجه، هر شخصی که درآمدی بیشتر از سقف مشخص (مانند حداقل دستمزد) کسب کند، باید مالیات از درآمد خود را پرداخت کند.

در ایران، نرخ مالیات درآمدی بر اساس درآمد سالیانه شخص تعیین می‌شود و بر اساس مقادیر محاسبه شده، افراد می‌بایست مالیات خود را پرداخت کنند. برای مثال، در سال 1400، نرخ مالیات از درآمد برای درآمدهای بین 1 تا 120 میلیون تومان 10 درصد و برای درآمدهای بالاتر از 120 میلیون تومان 20 درصد است.

لازم به ذکر است که برخی افراد و درآمدها از پرداخت مالیات بر درآمد مستثنی هستند. به عنوان مثال، بازنشستگان، معلمان و اساتید دانشگاهی و … از این قانون مستثنی هستند. همچنین، برخی اموری مانند کمک به والدین سالمند، مصارف خیریه و … نیز به عنوان اعمال مستثنی در نظر گرفته می‌شوند.

انواع مالیات بر درآمد

این نوع مالیات یکی از مهمترین انواع مالیات است که شامل زیرشاخه‌های مختلفی نظیر: مالیات بر درآمد املاک، کشاورزی، حقوق، مشاغل، اشخاص حقوقی، درآمد اتفاقی و در نهایت مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف.

مالیات بر درآمد املاک

مهمترین زیرشاخهٔ مالیات درآمد ، مالیات بر درآمد املاک و مستغلات است که شامل چند زیرشاخه دیگر نیز می‌شود. مادهٔ ۵۲ تا ۸۰ قانون مالیات از طریق درآمدی به این نوع مالیات اختصاص دارد. این شاخه شامل مالیات بر درآمد اجاره املاک، نقل و انتقال املاک، سرقفلی، بساز بفروش و غیره می‌شود.

مالیات بر درآمد کشاورزی

زیرشاخهٔ دیگر، مالیات بر درآمد کشاورزی است که در فصل دوم باب سوم قانون مالیات بر درآمد (مادهٔ ۸۱) تعریف شده است. این شاخه شامل درآمد حاصل از کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی، زنبورعسل و … است. اگر فعالیت کشاورزی را به صورت حقیقی انجام دهید، مشمول پرداخت مالیات نمی‌باشید. با این حال، در صورتی که شرکت شما فعالیت کشاورزی انجام دهد، معافیت از پرداخت مالیات به شرط ارائهٔ مدارک لازم، صادر خواهد شد.

مالیات بر درآمد حقوق

فصل سوم باب سوم قانون مالیات بر درآمد، مربوط به مالیات حقوق است که براساس آن، حقوق‌بگیران باید مالیات خود را پرداخت کنند. این فصل از ماده ۸۲ آغاز و تا ماده ۹۲ قانون مذکور ادامه دارد.

ماده ۸۲ که مهم‌ترین ماده در این فصل است، بیان می‌کند: «درآمدی که شخص حقیقی در خدمت شخص دیگر (اعم از حقیقی یا حقوقی) بابت تسلیم نیروی کار خود بر حسب مدت یا کار انجام شده، در ایران به طور نقد یا غیرنقد تحصیل می‌کند، مشمول مالیات بر حقوق است.» البته، وظیفه کسر و پرداخت این نوع مالیات با کارفرماست؛ به همین دلیل، حقوق‌بگیران اطلاعی از زمان کسر و پرداخت این مالیات ندارند.

مالیات بر درآمد مشاغل

فصل چهارم قانون مالیات از درآمد، مربوط به مالیات مشاغل است که تمام مشاغل و اشخاص حقیقی که در ایران کار می‌کنند را شامل می‌شود. این فصل از ماده ۹۳ شروع و تا ماده ۱۰۴ قانون مذکور ادامه دارد.

ماده ۹۳ اشاره می‌کند: «درآمدی که اشخاص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل‌های قانون مالیات بر درآمد در ایران تحصیل می‌کنند، پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون، مشمول مالیات مشاغل می‌باشد.»

به عنوان فرد حقیقی و با توجه به ماده ۹۳ قانون مذکور، شما باید برای درآمد حاصل از وکالت، پزشکی، مغازه‌داری یا هر شغل دیگر، مالیات درآمدی خود را پرداخت کنید. همچنین، ماده ۱۰۳ همین فصل به مالیات بر درآمد وکلای دادگستری و افرادی که در محاکم اختصاصی وکالت می‌کنند، اشاره کرده است.

مالیات بر درآمد شرکت‌ها و اشخاص حقوقی

فصل پنجم باب سوم در مورد مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی صحبت می‌کند. اولین ماده این فصل، ماده ۱۰۵ است که در مورد مالیات بر سود شرکت‌ها، قانونی مهم است. براساس این ماده، شرکت‌ها و اشخاص حقوقی باید اگر سودی داشته باشند، ۲۵ درصد آن را به عنوان مالیات پرداخت کنند. این فصل از ماده ۱۰۵ شروع شده و تا ماده ۱۱۸ ادامه دارد.

مالیات بر درآمد اتفاقی

فصل ششم مربوط به مالیات درآمدی اتفاقی است. این فصل از ماده ۱۱۹ شروع شده و تا ماده ۱۲۸ قانون مالیات بر درآمد ادامه دارد. براساس ماده ۱۱۹، «هر آمد نقدی یا غیرنقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به شکل بلاعوض یا از طریق معاملات مهابازی و یا به عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل می‌کند، مشمول مالیات اتفاقی به نرخ پلکانی در ماده ۱۳۱ این قانون خواهد بود».

نحوه محاسبه مالیات درآمدی

محاسبه مالیات بر درآمد در ایران بر اساس قوانین و مقررات مالیاتی انجام می‌شود. در این رابطه، شخص حقیقی یا حقوقی باید ابتدا درآمدهای خود را محاسبه کرده و معافیت‌ها و مستثنیات مالیاتی را که برای آن‌ها لحاظ می‌شود، در نظر بگیرد.

پس از محاسبه درآمدها و کسر معافیت‌ها، مشمول مالیات بر درآمد شخص محاسبه می‌شود. برای شخص حقیقی، مالیات بر درآمد بر اساس تنوع درآمد و ارائه اطلاعات و سوابق مالیاتی محاسبه می‌شود. در ایران، مالیات بر درآمد حقوقی از سود شرکت‌ها و شرکت‌های تعاونی، سایر اشخاص حقوقی، وکلا، پزشکان و … بر اساس ضوابط و مقررات مالیاتی به محاسبه گرفته می‌شود.

ماده ۱۳۱ قانون مالیات بر درآمد، نرخ مالیات را برای شخص حقیقی و حقوقی مشخص می‌کند. برای شخص حقیقی، نرخ مالیات بر اساس سه بازه درآمدی پلکانی تعیین شده است. بر اساس این بازه‌ها، برای درآمدهای نامتعدد کمتر از ۶۰ میلیون تومان، ۱۰ درصد؛ درآمدهای بین ۶۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان، ۲۰ درصد؛ و برای درآمدهای بیشتر از ۱۵۰ میلیون تومان، ۳۰ درصد نرخ مالیات محاسبه می‌شود.

به علاوه، به دلیل وجود معافیت‌ها و مستثنیات مالیاتی در برخی موارد، مالیات بر درآمد یک شخص ممکن است کمتر از نرخ نامبرده باشد. در هر صورت، محاسبه و پرداخت مالیات بر درآمد به عنوان یک وظیفه مالیاتی، توسط شخص حقیقی یا حقوقی الزامی است.

نحوه پرداخت مالیات بر درآمد در ایران

در ایران، پرداخت مالیات از طریق درآمد به صورت سالانه انجام می‌شود. شیوه پرداخت مالیات درآمدی برای هر فرد وابسته به نوع درآمد و حقوقی یا حقیقی بودن او است.

برای افراد حقیقی به دو صورت کسر از حقوق و دستمزد یا خود اظهاری در سال مالی انجام می‌شود. در صورتی که درآمد شما به طور مستمر و با قرارداد رسمی باشد، کسر مالیات از حقوق و دستمزد شما به صورت خودکار توسط کارفرمای شما انجام می‌شود و به مراجع مالیاتی پرداخت می‌شود.

اگر درآمد شما نامشروع و یا به صورت خودکار کسر نشده باشد، شما می‌بایست خود اظهاری کرده و مالیات خود را بر حسب درآمد خودتان محاسبه کرده و پرداخت کنید. این محاسبه معمولاً بر اساس نرخ‌های مالیاتی تعیین شده برای هر دسته درآمدی (مانند حقوق و دستمزد، سود سرمایه‌گذاری، کسب و کار و …) صورت می‌گیرد.

برای افراد حقوقی نیز، مالیات بر اساس قانون مالیاتی کشور تعیین شده و به صورت دوره‌ای پرداخت می‌شود. این دوره‌ها به صورت ماهانه، سه‌ماهه یا شش‌ماهه تعیین می‌شود.

مهلت پرداخت مالیات بر درآمد در کشور ما معمولاً تا پایان فروردین ماه سال بعدی است.